Zicht op toren en de kerk van Eenrum. Foto: Jur Kuipers.

 

Eenrum heeft „zoo een hoogen toren, dat hij den schipperen voor een bake verstrekt" schreven van Heussen en van Rhijn in hun in 1724 verschenen werk ‘Oudheden en gestichten in Groningerland’.  Is de toren in vorige eeuw voor de scheepvaart een baken geweest, daarna vervult hij deze functie voor de toerist. In geheel Hunsingo is dit majestueuze bouwwerk waar te nemen. Hij is 48 meter[1] hoog.

De door natuurstenen waterlijsten en hoekblokken verlevendigde toren bestaat uit een hoog vierkant benedendeel, dat overgaat in een laag, half koepelvormig gedekt achtkant, waarop een open houten spitsje; ompleisterde kleine spitsbogige galmgaten, waartussen ruimten voor wijzerplaten en daarboven grotere spitsbogige galmgaten. De toren helt inwendig door zwikken van het vierkant naar het achtkant over.

Als opvolger van een lage vrijstaande zadeldaktoren ten westen van de kerk, wordt hij gebouwd naar een ontwerp van Adam van Collen in de jaren 1646-1652. Aan de bouw herinnert een steen, in de toren aan de westzijde aangebracht,

met het opschrift:

ANNO 1652 YS DESE TOOREN VOLBOUWET DOE DE EERWERDYGE JOHANNES VAN NYEVEEN PASTOER, EVERT WRYTZERS OP DEN OVER EN CORNELIUS WEERSEMA OP DE GREDE KERCKVOOGDEN EN MEDE COLLATOREN WAREN.
GDW, blz. 230, nr. [1046][2].

Evert Wrytzers sterft 30 september 1670, Cornelius Weersema 19 oktober 1672.  
Dat Weersema een belangrijk aandeel in de bouw van de toren heeft gehad, bewijst het opschrift op zijn grafsteen:

 

ANNO 1672, DEN 19 OCTOBER, IS D. EERB. CORNELIS WEERSEMA, KERCKVOOGT IN EENRUM MEDE/ GESTORVEN CHRISTELYCK EN RUST HYR NU IN VREDE.
Wapens: Rechts: In een nest een omgewende pelikaan met twee jongen. Links: Op een terras een boom, vergezeld van vier klaverbladen, 2 en 2. Helmteken: in een nest een pelikaan met drie jongen.
D'HEEREN COLLENTOREN HEBBEN MET STEEN, GRAF EN SCHRIFT / VOOR DIENST AN KERCK EN TOREN HEM EWICHLYCK BEGEFr / QUAE POSITA OB MERITA NE REMOVEANTUR EX INVIDIA / WAT IS MYN LEVEN WEST? MOEYT, NERTSEER EN ELENDE / DE DOOT BRENGT ONS IN RUST, DIE MAECKT VAN 'T QUAET EEN ENDE.
N.B. Afgebeeld: R. A. Luitjens-Dijkveld Stol. De kerk en toren te Eenrum. Groningen 1975. Blz. 49.
GDW, blz. 232, nr. [1058] [3].

 

Het hemelvuur heeft enige malen de toren van Eenrum getroffen. Boven de ingang van de kerk vermeldt een gedenksteen hierover:

 

Ao 1646
Is deze Toren Gebouwt
Ao 1809
den 24 July wierd de Vorige
Gedenk Steen
door de Bliksem vernield.

 

De majestueuze toren van de Sebastianus en Fabianus kerk van Eenrum. Foto: ©Jur Kuipers

 

Op 4 februari 1825 slaat de bliksem opnieuw in de toren. De Provinciale Groninger Courant van 8 februari 1825 geeft hiervan het volgende bericht:

 

„Eenrum, den 4 Februarij. Heden nacht, tusschen 1 en 2 uren, sloeg de bliksem in het bovenste gedeelte van den toren alhier. Kort daar na stond hetzelve in vollen vlam; doch was reeds, binnen 2 uren, door de spoedig aangebragte hulp der zamengevloeide menigte, welke alle lof verdienen, en waar van R.T.
Zeef, K.J. Borgman, L.H. Leuven, J. Ch. Fokkelman en D.B. Reenders bijzonder hebben uitgemunt, volkomen gebluscht; zoo dat de schade, welke onberekenbaar had kunnen worden, niet zeer groot is." [4]

 

Degenen die zich voor het behoud van de toren zo bijzonder hebben ingezet, wie zijn zij geweest. In de volgende gegevens over hen kan wellicht een aantal inwoners van Eenrum nog een voorvader ontdekken.

 

Reinder Tonnis Zeef wordt geboren te Eenrum 18 augustus 1792 als zoon van Tonnis Reinders Zeef en Dietje Renjes, dagloners. Hij is van beroep boerenknecht. Op 20 december 1823 is hij in Eenrum getrouwd met Abeldina Tjapkes Polman, geboren te Westernieland 27 maart 1802.  Klaas Jans Borgman wordt geboren te Eenrum 15 september 1791 als zoon van Jan Fokkes Borgman en Martje Popkes. Ook hij is boerenknecht. Op 14 april 1816 is hij in Eenrum getrouwd met Aagtje Fokkes, geboren te Westernieland 9 mei 1790. Hij overlijdt te Eenrum 14 mei 1851.

Lourens Hendriks Leuven wordt geboren te Westernieland en gedoopt in de Rooms Katholieke kerk op den Hoorn 25 mei 1800. Hij is een zoon van Hendrik Lourens Leuven en Grietje Jurriens, circa 1805 verwers te Warfhuizen. Ook hij oefent het beroep van huisschilder uit. Op 12 mei 1832 trouwt hij te Kloosterburen met Trijntje Willems Koiter, gedoopt te Bedum 27 mei 1810.

Jan Christiaans Fokkelman wordt gedoopt in de Rooms Katholieke kerk op den Hoorn 9 april 1787, maar wordt geboren te Pieterburen als zoon van Christiaan Jans Fokkelman en Grietje Jans. De vader is afkomstig uit Warborg in het huidige Duitsland en Grietje Jans, afkomstig uit Warfhuizen.

Fokkelman, die kleermaker is te Eenrum, overlijdt aldaar 13 januari 1835 als weduwnaar van Rietje Jans Kuilman.  Doewe Bartels Reenders wordt geboren te Eenrum 27 oktober 1794 als zoon van Barteld Reenders en Leentje Doewes. Hij is timmerman van beroep en huwt  op 28  december 1828 met Frouwke  Jakobs Knol, geboren op Ernstheem onder Maarhuizen op 2 januari 1790 als dochter van de landbouwer Jakob Derks Knol en Trienje Onnes Vennema. Reenders overlijdt te Eenrum op 7 januari 1876.

 

Contragewichten in de toren van Eenrum. Foto: Hardscarf, 5 februari 2022. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license.

Op 23 mei 1873 wordt de toren nogmaals door de bliksem getroffen. Op 27 mei 1873 meldt de Provinciale Groninger Courant hierover:

„Heden namiddag, omstreeks 5 uur, zo schrijft men ons uit Eenrum dd. 23ste Mei, werd hier onverwacht een onweder waargenomen, 't welk kort van duur was, doch zijne hevigheid ernstig gevoelen deed. Onze hooge, schoone kerktoren werd getroffen, zoodat er in zijne kroon, waarin een kleine klok aanwezig is, brand ontstond, die grooten schrik en ontsteltenis onder de ingezetenen verwekte. Zoo spoedig mogelijk begaven de brandmeester en eenige hulpvaardige personen zich naar de gevaarvolle plaats. Gevolgd en geholpen door vele anderen werd de brand eenigszins in zijnen voortgang gestuit. leder trachtte het eerst hulp te verschaffen. Daarop kwam de nieuwe brandspuit, in 't begin van 1872 door den heer A.H. van Bergen te Heiligerlee aan de kerkvoogdij van Eenrum geleverd, in werking, en deze bleek in staat te zijn, om water ter blussching 50 meter of 170 voet naar boven te drijven en daar met eene geweldige kracht op de brandende plaatsen te ontlasten. Door middel van die spuit was men dan ook voor het aanbreken van den nacht het vuur meester. Dit zoude in korteren tijd hebben kunnen geschieden, indien niet het smeltende lood hindernis had verwekt.

 

Zonder die brandspuit was naar alle waarschijnlijkheid de toren vernield. Gelukkig ook, dat dit ongeluk bij dag plaats had; ware 't bij nacht ontstaan, de gevolgen zouden ontzettend hebben kunnen worden. Nu reeds waren  balken van een vierkanten voet bijna doorgebrand. Algemeen wordt lof en dank gebragt aan de ingezetenen van dit dorp, die bijna zonder uitzondering met den meesten ijver hunne diensten betoond en de aanwijzingen van de heer burgemeester en van heeren kerkvoogden opgevolgd hebben.

De orde, hulpvaardigheid en geregelde werkzaamheid verdienen openlijk genoemd te worden.  Tevens is er een slag vernomen in den molen van Jan Tammes Huizinga. De eigenaar bevond zich boven, terwijl de slag zijn aangezigt eenig pijnlijk gevoel veroorzaakte, in den wand en aan den scheldraad blijken achterliet, doch zonder schade te doen, onder uitweek. Nog te 9 uur des avonds nam men in dien molen eene sterke zwavellucht waar.
Ook in den molen van Garmt Wiersema Elema is een slag geslagen, die eene gelijke lucht heeft verwekt en geruimen tijd doen voortduren. Hij bragt evenwel geen ander nadeel te weeg dan een aantal kleine gaten in een der zeilen." [5]

 

Grote luidklok van Eenrum uit 1390, een van de oudste van de provincie. Diameter 127 cm. Op de klok staat de tekst 'FUSA EST H. CAMPANA IN ONORE FABEANI ET SEBASTIANI MARTIRAM SC. ANNO DNI MCCCXC SUB DNO. WOULZBO. K.B.E.'. Fabianus en Sebastianus zijn de heiligen van de kerk. De schrijfwijze Woulzbo is onzeker. Hij is destijds de pastoor. De betekenis van de letters KBE (laatste 2 letters omgekeerd) is onbekend. De grote M op de klok staat voor 'monument'. Dit is om de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog ervan te weerhouden deze af te voeren en om te smelten. De klok wordt in 1942 alsnog uit de toren verwijderd. Bij het vervoer over het IJsselmeer valt de klok 'per ongeluk' van de aak die hem vervoert en blijft de rest van de oorlog op de bodem liggen. Na de oorlog wordt de klok opgevist uit het meer en op 29 november 1945 teruggehangen in de toren. (Geen scherpere foto beschikbaar). Foto: Hardscarf, 5 februari 2022. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license.

Precies 100 jaar na de voltooiing van de bouw - in 1752 - wordt door de gieter Borchhardt voor de toren een klok gegoten, waarop het wapen Alberda (van Gerhard Horenken Alberda van Dijksterhuis) wordt aangebracht. Het opschrift luidt:

FUDIT J. BORCHHARDT GRONINGAE 1752.
Wapen: Alberda. Schildhouders: twee omziende leeuwen.
N.B. Gerhard Horenken Alberda, op Dijksterhuis. Zie: NAB, 1940, blz. 41.
GDW, blz. 230, nr. [1047] [6].

Contragewichten in de toren van Eenrum. Foto: Hardscarf, 5 februari 2022. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license.

 

Vroeger wordt de klok per dag driemaal geluid en wel ‘s morgens om 8 uur, ‘s middags om 12 uur en des avonds om 6 uur. Het krijgt de naam van het Soepenbrijklokje en wel als uitvloeisel van het feit dat vroeger bij elke maaltijd soepenbrij (karnemelksepap) wordt genuttigd. Het gebruik van het luiden van het 56 kg wegende klokje met een middellijn van 44 cm, dat hoog in de pijnappel van de toren hangt, is terug te voeren tot het Angelus-luiden, het teken voor de gelovigen om het Engel des Heren (Angelus) te bidden.

 

Toren, kerk en pastorie van Eenrum. Foto: ©Jur Kuipers.

In 1937 wordt het klokje voor herstel uit de toren gehaald. Eerst in 1975 wordt tot herplaatsing overgegaan. Het luiden op het middaguur wordt hervat in september 1975. Van deze taak kweet zich de heer Jacob Woltha, die bij afwezigheid wordt vervangen door mevr. A. Nienhuis-Westra.

Er wordt evenwel omgezien naar een mogelijkheid van mechanisch luiden. Met een constructie van de oud-Eenrumer W. Westra uit Haren, wordt een automatische luidinrichting verkregen en op 31 oktober 1978 in gebruik gesteld. De heer Woltha, die op 7 februari 1980 in de ouderdom van 78 jaren is overleden, wordt dan officieel ontsiag verleend als klokluider.

 

Gebinten in de toren van Eenrum. Foto: Hardscarf, 5 februrari 2022. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license.

Behalve deze kleine klok hangt in de toren ook nog een uit het jaar 1390 daterende met een middellijn van 127 cm.
Zij draagt tot opschrift

FUSA EST H. CAMPANA IN ONORE FABEANI ET SEBASTIANI MARTIRAM SC. ANNO DNI MCCCXC SUB DNO. WOULZBO. K.B.E.
N.B. WOULZBO moeilijk leesbaar. Van K.B.E. beide laatste letters omgekeerd. Afgebeeld: R.A. Luitjens-Dijkveld Stol. De kerk en toren te Eenrum. Groningen 1975. Blz. 16.
GDW, blz. 102, nr. [299] [7].

wat zoveel betekent als dat deze tijdens het bewind van pastoor Woulzbo (naam is onzeker) in 1390 gegoten is ter ere van de heilige martelaren Fabianus en Sebastianus. De betekenis van de letters KBE is onbekend. De grote M op de klok staat voor 'monument'. Dit is geweest om de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog ervan te weerhouden deze af te voeren en om te smelten. De klok wordt in 1942 alsnog uit de toren verwijderd. Bij het vervoer over het IJsselmeer valt de klok 'per ongeluk' van de aak die hem vervoert en blijft de rest van de oorlog op de bodem liggen. Na de oorlog wordt de klok opgevist uit het meer en op 29 november 1945 teruggehangen in de toren[8].

 

Toren, kerk en pastorie van Eenrum. Foto: ©Jur Kuipers.

Aan de voorzijde is een Mariamonogram, waarboven Maria met het kind Jezus, vergezeld van twee heiligen; aan de achterzijde een wereldbol met kruis, waarboven Christus aan het kruis tussen Maria en Johannes.

In de jaren 1951-1954 is de toren grondig hersteld. De restauratie wordt uitgevoerd door het aannemersbedrijf J. Hes en Zn. te Leens. De kosten van dit werk bedroegen rond f 135.000,--[9].

In 2008 wordt de kerk overgenomen door de Stichting Groninger Kerken. De toren blijft in het bezit van de gemeente De Marne. Om 17.00 uur wordt de klok geluid[10]. Kerk en toren zijn sinds 23 mei 1973 een Rijksmonument, nr. 14549 (toren)[11]. Kerk en toren staan aan het Kerkpad 4 te Eenrum.

 

Overzicht zuidwestgevel kerktoren. Foto: J.P. de Koning, 1998. Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license.